τοπικές ονομασίες τού πειραιά μας

τοπικές ονομασίες τού πειραιά μας

Που ήταν το Πηγάδι του Στρατιώτη; Τι «κρύβει» η Ακτή Τζελέπη; Ποιοι μύθοι περιβάλλουν την πανέμορφη πλατεία Τερψιθέας;
Κάθε γειτονιά και μια ιστορία. Κάθε δρόμος και μια ανάμνηση. Όλα αυτά- και πολλά άλλα- κρατάνε «ζωντανή» την ιστορία του Πειραιά, του Πόρτο Λεόνε- εάν προτιμάτε- και την μεταφέρουνε από γενιά σε γενιά. Σαν παραμύθι, που ξεδιπλώνεται κάνοντας μια βόλτα στις γειτονιές και αναζητώντας την ιστορία των ονομάτων τους.
Θα μπορούσε να είναι και ένα παιδικό παιχνίδι. Ένα «κυνήγι του θησαυρού», που μας καλεί να βρούμε ποια περιοχή του Πειραιά είναι το Φανάρι για να προχωρήσουμε στο επόμενο «βήμα». Δεν υπάρχει τέτοιο όνομα; Κι’ όμως έτσι ονομαζόταν, στα χρόνια της επανάστασης του 1821, το Μικρολίμανο.
«Οδηγός» σε αυτή την περιήγηση το ημερολόγιο του 2004, που δημιούργησε η δημοτική παράταξη «Το Λιμάνι της Αγωνίας» και όπως πολλά ημερολόγιά της αποτελούν πολύτιμο υλικό για το χτες και το σήμερα της πόλης.
Την επιμέλεια της συγκεκριμένης έκδοσης είχαν οι Έντζη Βενιέρη, Έστερ Καραμπίνη και Ελένη Σταματάκη, οι φωτογραφίες, που κοσμούν το ημερολόγιο είναι της Ελένης Γρηγοριάδου ενώ τα κείμενα έχουν γραφτεί από τον Δημήτρη Κρασονικολάκη.
Σύμφωνα με τον ερευνητή τα τοπωνύμια του Πειραιά αποτυπώνουν την ιστορική διαδρομή της πόλης στα βάθη των αιώνων, αφού υπάρχουν τοπωνυμία:
1. Με «ρίζες» στα αρχαία χρόνια, με πρώτο το όνομα του Πειραιά αλλά και τη Φρεαττύδα (από τα φρεάτια- πηγάδια, που υπήρχαν εκεί ή κατ’ άλλους από την ήρωα Φρεάττην), τη Μουνιχία (η Καστέλα) κ.α.
2. Από τα μεσαιωνικά χρόνια, όπως η Καστέλα, όπου από την αρχαιότητα η κορυφή του λόφου (υψόμετρο 86,59 μέτρα) ήταν ισοπεδωμένη και οχυρωμένη. Το όνομα προέρχεται από το ενετικό «καστέλο» κατά την περίοδο (1658), που η πόλη είχε καταληφθεί για τρία χρόνια από Βενετούς με αρχηγό τον Μοροζίνη, ο οποίος φρόντισε και πήρε το άγαλμα του λιονταριού, που κοσμούσε την είσοδο του λιμανιού, του Πόρτο Λεόνε.
3. Από τη νεώτερη προεπαναστατική περίοδο. Αυτά διασώζονται σε έγγραφα του Γενικού Αρχείου του Κράτους, συμβόλαια, επιστολές αγωνιστών ή αναφορές ιστορικών.
Για παράδειγμα, το Μικρολίμανο ονομάζεται Φανάρι, το Πηγάδι του Στρατιώτη «ονοματίζει» μια περιοχή πίσω από την εκκλησία του Αγίου Κωνσταντίνου, η Ντάπια, που σημαίνει πυροβολείο, βρισκόταν χαμηλά στην οδό Αλιπέδου, κοντά στον Ηλεκτρικό (άλλη μια ήταν στην Καστέλα), η οδός Καραϊσκάκη 4 στο Νέο Φάληρο βρίσκεται στον «Τάφο Καραϊσκάκη», η Βούλγαρη 99 στην «Καστέλα» ή «Μουνιχία» κ.α.
4. Από τα χρόνια μετά την απελευθέρωση και την ίδρυση του δήμου Πειραιά (23 Δεκεμβρίου 1835), οπότε «γεννήθηκαν» τα περισσότερα τοπωνύμια, που υπάρχουν μέχρι και σήμερα.
Όλα με την ιστορία τους: Ο Άγιος Σπυρίδωνας, η Ακτή Τζελέπη, οι περιοχές, που έμειναν Χιώτες- Υδραίοι- Μανιάτες και Κρητικοί, δημιουργώντας τα Υδραίικα, την Καλλίπολη κ.α, η Ακτή Ξαβερίου, το Χατζηκυριάκειο, του Βρυώνη, η πλατεία Τερψιθέας, το Πασαλιμάνι, το Τουρκολίμανο, η Γούβα του Βάβουλα, η Ακτή Καλλιμασιώτη, ο λόφος Βώκου, η Λεύκα, η Υπαπαντή ή Ταμπούρια, τα Καμίνια και η οδός Μαρμαροτούρη, που βρίσκεται εκεί και τέλος η Κοκκινιά ή Κοκκινάδα ή Κοκκινάδες.

Ο Άγιος Σπυρίδωνας: Η ιστορία του ξεκινάει από τον 16ο αιώνα, αφού από τότε στην ίδια θέση βρισκόταν το μοναστήρι του Αγίου Σπυρίδωνα.
Το μοναστήρι σχεδόν καταστράφηκε σε μια από τις τελευταίες μάχες της Ελληνικής Επανάστασης, που την είχε δώσει ο Γεώργιος Καραϊσκάκης εναντίον των Τούρκων και σήμανε την απελευθέρωση του Πειραιά.
Στο μισοκατεστραμμένο μοναστήρι συνεδρίασε, στις 23 Δεκεμβρίου 1835, το πρώτο Δημοτικό Συμβούλιο του Πειραιά υπό τον δήμαρχο Κυριάκο Σερφιώτη και στις 7 Ιανουαρίου 1836 αποφασίζεται η ανέγερση του ναού με σύναψη δανείου από τον δήμο και τις εισφορές των χριστιανών, από τους οποίους συγκεντρώθηκαν 3.808 δραχμές.
Εκείνα τα χρόνια υπήρχαν πολύ λίγοι κάτοικοι στην περιοχή, περίπου 10 βλαχοποιμένες, ένας τούρκος τελώνης και ένας Γάλλος, ο Ιωσήφ Καϋράκ (υπάρχει ένας μικρός δρόμος με το όνομά του). Απ’ αυτούς σχηματίζεται μια πρώτη υποτυπώδης κοινότητα στην περιοχή γύρω από την Ακτή Τζελέπη.
Αρχικά σχεδιαζόταν η ανέγερση μεγάλου ναού, χωρητικότητας 1000 ατόμων αλλά τελικά τα σχέδια άλλαξαν και κατασκευάστηκε ένας πολύ μικρότερος, που από το 1843 ήταν ήδη σε άσχημη κατάσταση.
Επί δημαρχίας Δ. Μουτσόπουλου αποφασίστηκε η ανέγερση καινούργιου ναού και το διάστημα 1866 - 70 χτίστηκε ο σημερινός, του οποίου η αγιογράφηση ανατέθηκε στις 15 Σεπτεμβρίου 1892 στον Β. Αντωνιάδη.

Ακτή Τζελέπη: Η ακτή- σύμβολο της ακτοπλοΐας στον Πειραιά πήρε αυτό το όνομα από τον Γιαννακό Τζελέπη, που μαζί με την γυναίκα του Φλωρού είχαν δημιουργήσει το πρώτο «ευπρεπές, πέτρινο ξενοδοχείο» του Πειραιά, για εύπορους, το οποίο βρισκόταν στη σημερινή πλατεία Καραϊσκάκη (πρώην Όθωνος και Απόλλωνος). Ο τάφος του Τζελέπη και της γυναίκας του σώζεται στο νεκροταφείο της Ανάστασης.
Η επιλογή της Αθήνας ως πρωτεύουσα του νεοσύστατου ελληνικού κράτους έδωσε νέες προοπτικές στον Πειραιά. Το 1835 εύποροι Αθηναίοι άρχισαν να εξαγοράζουν εκτάσεις γης, που ανήκαν στο μοναστήρι του Αγίου Σπυρίδωνα και πωλούνταν από τον τελευταίο ηγούμενο, τον Συμεών Μαρμαροτούρη (οδός Μαρμαροτούρη βρίσκεται στα Καμίνια). Ο Μακρυγιάννης τους κατακεραυνώνει, ιδιαίτερα τον Κωλέτη.

Χιώτες- Υδραίοι- Μανιάτες και Κρητικοί: Το 1836 κατέφθασαν πρόσφυγες από την Χίο και δημιούργησαν τον δικό τους δήμο κατοικώντας στην περιοχή μεταξύ των σημερινών οδών Γούναρη (παλαιότερα ονομαζόταν Μακράς Στοάς- σήμερα αυτό το όνομα φέρει ένα μικρό δρομάκι στο κέντρο της πόλης)- Βενιζέλου- Ηρώων Πολυτεχνείου (πρώην Σωκράτους και Β. Κωνσταντίνου)- Γεωργίου Α’ (πρώην Αθηνάς).
Δύο χρόνια αργότερα και οι Υδραίοι, που απλώθηκαν στην άλλη πλευρά του λιμανιού από την Μπουμπουλίνας έως τα υψώματα πάνω από τον Άγιο Νικόλαο και το Τελωνείο (τα Υδραίικα)σε 48 οικοδομικά τετράγωνα, στο άριστο πολεοδομικό σχέδιο, που είχαν συντάξει οι αρχιτέκτονες Κλεάνθης και Σάουμπερτ.
Το 1842 οι δύο συνοικισμοί συγχωνεύθηκαν σε ενιαίο δήμο. Ο Πειραιάς μπαίνει στην περίοδο της νεώτερης ιστορίας, κατά την οποία για πολλά χρόνια θα συνεχίσει να υποδέχεται, φιλόξενα, οικιστές ή πρόσφυγες από την Πελοπόννησο (Μανιάτες Τσάκωνες, Κρανιδιώτες, Γορτύνιοι), την Κρήτη, διάφορα νησιά (Καρπάθιοι, Ψαριανοί κ.α) και Μικρασιάτες (δημιουργούν τη Νέα Καλλίπολη, που σήμερα λέγεται απλά Καλλίπολη).

Η Ακτή Ξαβερίου, που σήμερα είναι το κέντρο της κρουαζιέρας για τον Πειραιά και όχι μόνο, πήρε  το όνομά της από τον Ιταλό Ξαβέριο Στέλλα, ιδιοκτήτη «εξοχικής ταβέρνας» στην έρημη περιοχή, στα τέλη του 19ου με αρχές του 20ου αιώνα.

Το Χατζηκυριάκειο, πήρε το όνομα  των δωρητών του ομώνυμου Ιδρύματος Παιδικής Προστασίας, που λειτουργεί από το 1903 (στον περίβολο του Ιδρύματος λειτουργούν, σήμερα, σχολεία ενώ δίπλα γίνεται ακόμα εξόρυξη ακτίτου λίθου για επισκευές μνημείων στην Ακρόπολη).

Η περιοχή Βρυώνη, όπου έμεναν πολλοί εύποροι πειραιώτες από τις αρχές του 20ου αιώνα. Το όνομα της, όμως, το πήρε από έναν απ’ αυτούς, τον μεγαλέμπορο Γ. Βρυώνη, ο οποίος είχε δύο αξιοθαύμαστα αρχοντικά, σχεδόν ενωμένα μεταξύ τους, στο ενδιάμεσο των οποίων δέσποζε ένα περίοπτο ρολόϊ. Λέγεται ότι βρίσκονταν στην σημερινή Ηρώων Πολυτεχνείου 100- 102.

Η πλατεία Τερψιθέας (Τέρψη- θέα), ο μύθος θέλει να έχει πάρει το όνομά της από μια πανέμορφη κοπέλα, που έμενε εκεί αλλά όπως φαίνεται πήρε το όνομά της από την ωραία θέα, που είχε προς την θάλασσα και τους λόφους του Πειραιά.
Μύθοι υπάρχουν και για άλλα ονόματα, γεγονός, που αποδεικνύει το ενδιαφέρον ειδικά των παλαιότερων για την ιστορία των ονομάτων. Ένας τέτοιος μύθος συνοδεύει και το Πασαλιμάνι, σύμφωνα με τον οποίο ένας Τούρκος πασάς πήγαινε σ’ αυτό φυσικό λιμανάκι το χαρέμι του για μπάνιο.
Όμως, δεν φαίνεται να ευσταθεί κάτι τέτοιο. Θεωρείται πιθανότερο οι ονομασίες Πασαλιμάνι και Τουρκολίμανο να οφείλονται σε τούρκικες ιδιοκτησίες, που υπήρχαν στην περιοχή.

Η Γούβα του Βάβουλα, στην είσοδο της πόλης, πήρε το όνομά της από τον γαιοκτήμονα Ηλία Βάβουλα (1793- 1878), ο οποίος είχε ιδιοκτησίες σ’ αυτή την περιοχή και είχε προσφέρει πολλά χρήματα για την ανέγερση του ναού του Αγίου Κωνσταντίνου.
Σε αυτή την περιοχή λειτούργησαν τα πρώτα δημόσια πλυντήρια της πόλης σε ένα κτίριο, που κατασκευάστηκε το 1870 και ανήκε στον Ηλία Βάβουλα. Σε αυτό το κτίριο, στην διασταύρωση των οδών Ευριπίδου και Διστόμου, στεγάζεται από το 1934 μέχρι και σήμερα το 3ο Δημοτικό Σχολείο Πειραιά.
Το κτίριο είναι μισθωμένο και το μισθωτήριο υπογράφτηκε στις 5 Νοεμβρίου 1934 με μηναίο μίσθωμα 12.000 δραχμών.

Η Ακτή Καλλιμασιώτη πήρε το όνομά της από τον πρόεδρο της Επιτροπείας Λιμένων, του «πρόγονου» του σημερινού Οργανισμού Λιμένος Πειραιά, Δημήτρη Καλλιμασιώτη
Ο λόφος Βώκου παίρνει το όνομα από τον υδραίο αγωνιστή Δημήτρη Βώκο.
Η Λεύκα, από τις λεύκες, που ευδοκιμούσαν στις αρχές του 1900.
Η Υπαπαντή ή Ταμπούρια από τις ελληνικές και τούρκικες οχυρώσεις κατά τον Μάρτιο- Απρίλιο του 1827.
Τα Καμίνια, από την ενασχόληση των βασικών κατοίκων της (Θηραίοι, Μεγαρείς, Μυκονιάτες, Σαλαμίνιοι και Κύθνιοι) με κεραμοποιίας- καμίνια.
Η Κοκκινιά ή Κοκκινάδα ή Κοκκινάδες (από το κόκκινο χώμα ή από το χρώμα, που έδιναν στους αγρούς της οι παπαρούνες). Αναπτύχθηκε μετά το 1860 και είναι γνωστή σαν Παλιά Κοκκινιά για να διακρίνεται από τη Νέα Κοκκινιά, τη Νίκαια.
πηγή:pireas2day.gr

Ναυτικό Νοσοκομείο Φαλήρου

Ναυτικό Νοσοκομείο Φαλήρου

Ιστορικό ντοκουμέντο: Ναυτικό Νοσοκομείο Φαλήρου! 

Στην περίοδο του Βαλκανικού πολέμου στην περιοχή του Νέου Φαλήρου ένα γωστό ξενοδοχείο της εποχής εκείνης για τις ανάγκες του πολέμου μετατράπηκε σε Ναυτικό Νοσοκομείο.

Έκτοτε ποτέ ξανά δεν επέστρεψε στην πρώτη του χρήση αφού ακόμη μέχρι και σήμερα στο χώρο αυτό στο Νέο Φάληρο  έχει ανεγερθεί ιδιωτικό θεραπευτήριο.

Διαβάστε την ιστορία του και μεταφερθείτε νοερά σε εκείνη την εποχή.

Του Σταύρου Μελά Στρατιωτικού Ιατρού

 

Κατά την περίοδο του Βαλκανικού Πολέμου του 1912-13, η Υγειονομική Υπηρεσία του τότε Βασιλικού Ναυτικού για τις ανάγκες του πολέμου, δημιούργησε πρόσκαιρο Ναυτικό Νοσοκομείο στο Νέο Φάληρο το οποίο στεγάστηκε στο ξενοδοχείο "ΑΚΤΑΙΟΝ" με αποστολή τη συνδρομή του Ναυτικού Νοσοκομείου Ναυστάθμου Σαλαμίνας το οποίο αδυνατούσε να καλύψει τις τεράστιες ανάγκες του πολέμου σε τραυματίες.

 

 

Το ξενοδοχείο ΑΚΤΑΙΟΝ χρησιμοποιήθηκε ως Ναυτικό Νοσοκομείου Νέου Φαλήρου με Διεθυντή τον επίατρο Αποστολίδη που είναι γνωστός λογοτέχνης Παύλος Νιρβάνας.

 

Η κατάσταση με τα Ναυτικά Νοσοκομεία το 1912:

  

Το Νοσοκομείο Σαλαμίνας ήταν στην ουσία το παλιό Ναυτικό Νοσοκομείο Πειραιά, που ιδρύθηκε το 1869 και στεγάζονταν σε κτήριο του Τελωνείου Πειραιά, μέχρι την οριστική του μεταφορά στην Σαλαμίνα το 1890.

 

Δεν πρέπει να συγχέουμε αυτό το Ναυτικό Νοσοκομείο Πειραιά με το Ρωσσικό Νοσοκομείο Πειραιά επί της οδού Μουτσοπούλου στη Ζέα το οποίο μετονομάστηκε σε Ναυτικό Νοσοκομείο Πειραιά το 1925 όταν ο τότε Πρόεδρος της Δημοκρατίας Ναύαρχος Παύλος Κουντουριώτης τότε Πρόεδρος της Δημοκρατίας Ναύαρχος Παύλος Κουντουριώτης τ απαλλοτρίωσε προς όφελος του ελληνικού δημοσίου. Αν και αξίζει να αναφέρουμε ότι και το Ρώσσικο Νοσοκομείο την περίοδο αυτή (1912-13) αν και δεν ανήκει στη δύναμη της Υγειονομικής Υπηρεσίας Β.Ν. δέχεται πληθώρα ναυτών πολεμικών σκαφών προς περίθαλψη.

 

Και αφού λοιπόν έτσι έχει η κατάσταση με την περίθαλψη, δημιουργείται εντός του ΑΚΤΑΙΟΝ και μόνο για τις ανάγκες του πολέμου το Ναυτικό Νοσοκομείο Νέου Φαλήρου.

 

Διοικητής του Ναυτικού Νοσοκομείου Νέου Φαλήρου είναι ο Επίατρος Πέτρος Αποστολίδης που είναι ο γνωστός ειδικά για τον Πειραιά ακαδημαϊκός, ποιητής και λογοτέχνης Παύλος Νιρβάνας. Ο Νιρβάνας αν και σύμφωνα με το πλάνο της εποχής θα διοικούσε το νοσοκομείο μόνο για την περίοδο του 1912-13, όμως το νοσοκομείο λειτούργησε ξανά και στον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο (1914 - 1918) και στην Μικρασιατική Εκστρατεία (1919-1922). 

 

 

 

Ο Παύλος Νιρβάνας ένστολος.Διετέλεσε Διευθυντήςτου Ναυτικού Νοσοκομείου Νέου Φαλήρου

 

Ο Νιρβάνας περιγράφοντας την κατάσταση εντός του Νοσοκομείου που επικρατούσε τότε γράφει:

"Στα 1912 είχα την διεύθυνση του έκτακτου Ναυτικού Νοσοκομείου του Νέου Φαλήρου που είχε εγκατασταθεί στο μεγάλο ξενοδοχείο ΑΚΤΑΙΟΝ πλησίον του σταθμού του Νέου Φαλήρου. Από τη δοξασμένη αλλά σύντομη δράση του Ελληνικού Στόλου δεν είχαμε παρά λιγοστούς τραυματίας.

 

Και επειδή το νοσοκομείο είχε περισσές κλίνες, λάβαμε την διαταγή να δεχόμεθα και άντρες του Στρατού Ξηράς. Κάθε φορά λοιπόν που τα πλωτά νοσοκομεία αποβίβαζαν στην προβλήτα της Τρούμπας νέους τραυματίες  το νοσοκομείο μας είχε το μερίδιό του.

 

Μια μέρα θυμάμαι είχαμε ειδοποιηθεί να παραλάβουμε από το "Ιωνία" έναν αριθμό τραυματιών. Ένας ανθυπίατρος με δύο νοσοκόμους είχαν κατεβεί στον Πειραιά να τους παραλάβει.

 

Και κατά τις οχτώ το βράδυ το τραυματιοφόρο αυτοκίνητο, μας αποβίβασε στην πόρτα του νοσοκομείου καμία δεκαρία φαντάρους και τσολιάδες με διαφόρων ειδων τραύματα. 

-Έχεις σοβαρούς τραυματίες; ρώτησα τον Ανθυπίατρο που τους είχε παραλάβει.

-Οι τραυματίαι, μου ανέφερε, έχουν επιδεθεί μέσα στο καράβι και δεν είμαι σε θέση να γνωρίζω λεπτομερώς τα τραύματά τους. Ένας φαντάρος όμως από αυτούς φαίνεται να υποφέρει πολύ. Βογγούσε τρομακτικά σε όλο μας το ταξίδι από τον Πειραιά. Στο παραμικρότερο τίναγμα του αυτοκινήτου ούρλιαζε κυριολεκτικώς τόσο που παραγγείλαμε στον σωφέρ να πηγαίνει όσο μπορεί σιγώτερα.

 

 

 

Ο κήπος του ΑΚΤΑΙΟΝ

 

Μια από τις σπάνιες φωτογραφίες του Ναυτικού Νοσοκομείου Νέου Φαλήρου.

 

 

 

Ένα από τα δωμάτια του ΑΚΤΑΙΟΝ. Χρησιμοποιήθηκαν ως θάλαμοι νοσηλείας όταν το ξενοδοχείο ''επιτάχθηκε''για να λειτουργήσει ως Ναυτικό Νοσοκομείο Νέου φαλήρου.

 

 

Από την περιγραφή του Νιρβάνα γίνεται κατανοητό ότι σε όλες τις μεγάλες μονάδες του στόλου υπήρχε η παρουσία ιατρών και νοσοκόμων που παρείχαν τις πρώτες βοήθειες εν πλω μέχρι και την μεταφορά τους στο Νοσοκομείο.

 

Το "ΙΩΝΙΑ" που αναφέρει ήταν πλωτό νοσοκομείο, ενώ το άλλο μεγάλο πλωτό νοσοκομείο ήταν ο "ΑΛΒΑΝΙΑ" το οποίο οργανώθηκε και συντηρήθηκε με δαπάνες της Πριγκίπισσας Μαρίας Βοναπάρτη και είχε μεταφέρει πάνω από 16.000  τραυματίες, διέθετε 250 κλίνες, αριθμό απίστευτο για την εποχή εκείνη αλλά ακόμα και για τα σημερινά δεδομένα.

 

Η παραδοξότητα της ιστορίας:

 

Το ξενοδοχείο ΑΚΤΑΙΟΝ μετά τον συμμαχικό βομβαρδισμό του 1944 καταστράφηκε σε μεγάλο βαθμό και ουδόποτε ξαναεπισκευάσθηκε.  

 

Στην θέση του βρίσκεται σήμερα το ιδιωτικό νοσοκομείο. Λες και η ιστορία έπαιξε με την ιστορική μνήμη και στην θέση ενός έστω και επιταγμένου ξενοδοχείου, που έγινε Ναυτικό Νοσοκομείο, σήμερα λειτουργεί ένα άλλο νοσοκομείο, ιδιωτικό αυτή την φορά.

 

Πηγές:

- Υγειονομική Υπηρεσία του Πολεμικού Ναυτικού κατά τους Βαλκανικούς Πολέμους (1912-13) του Πλοιάρχου (ΥΙ) Π.Ν. Αριστείδη Διαμαντή και Αρχικελευστή (Νοσ) Ιωάννη Κατσαβού

- Ένθετο "100 χρόνια από την εποποιία των Βαλκανικών Πολέμων 1912-1913" έκδοση Πολεμικού Ναυτικού

- Φωτογραφίες από ΕΛΙΑ

 

Σταύρος Μελάς Στρατιωτικός Ιατρός